Schuldig landschap

Schuldig landschap, die uitdrukking is in de jaren zeventig door Armando geïntroduceerd ter aanduiding van een (lieflijk of fraai ogend) landschap waar zich in het verleden niettemin vreselijke gebeurtenissen hebben voltrokken. Een schuldig landschap zou je dus kunnen typeren als een landschap dat het verleden met zich meetorst. (Bron: Taalbank)

schul·dig (bijvoeglijk naamwoord, bijwoord)
[1] verplicht te betalen: hoeveel bent u hem nog schuldig?
[2] verplicht, gehouden tot: iem. gehoorzaamheid schuldig zijn
[3] de schuld dragend; = strafbaar: zich aan iets schuldig maken

land·schap (het; o; meervoud: landschappen) 
[1] de omgeving zoals de mens die waarneemt: een heuvelachtig landschap
[2] schilderij van een landschap

Mijn rouwproces

In 2016 overlijdt een dierbare vriend aan de gevolgen van een lawine in de Oostenrijkse bergen. Met deze klap begint mijn rouwproces. Eén van de eerste onbegrijpelijke vragen die ik mezelf stel is: “Had ik het aan kunnen zien komen?”. Alsof de plannen van de natuur op straat liggen en je alleen maar had hoeven luisteren. Alsof ik de olifant had gemist die deze ramp al van ver had kunnen horen aankomen. Alsof ik hem had kunnen redden... Vanuit een wetenschappelijke benadering ga ik op onderzoek uit naar natuurlijke verklaringen, maar ik verzand. Letterlijk. Ik vind mezelf uiteindelijk terug bij de drempel van mijn voordeur, mijn geliefde strand. 

Natuurlijk

In 2020 vind ik een stukje korstmos op de pier in Scheveningen, waar zich een paar weken eerder een andere ramp heeft voltrokken. Dit confronteert me met mijn verlies uit 2016. Al dwalend over de pier vraag ik mezelf af hoe ‘herinneringen’ worden opgeslagen in de natuur. Heeft deze zo heftige gebeurtenis voor de nabestaanden, ook impact op de natuur? Is er iets aan dit stukje korstmos verandert door deze gebeurtenis? De wetenschapper in mij wordt aangewakkerd en ik besluit me verder te verdiepen in schimmels en andere micro-organismen. Mijn rouw wil ik praktisch ontleden door onderzoek te doen naar de natuurlijke omgeving op de plek waar ik mijn vriend verloor. Ik neem mezelf een expeditie voor, naar het afgelegen gebied waar hij door een sneeuwlawine aan zijn verwondingen overleed. 

Daar, op 3000m hoogte, in de besneeuwde Oostenrijkse bergen wilde ik (analoge) foto’s maken en (micro)biologisch (bewijs)materiaal verzamelen. Ik verdiep mezelf verder in de wereld van de analoge fotografie, met name de pinhole. Pinhole: de basis van fotografie, zonder lens die tussen jou en het object zit, maar met een klein gaatje, ter grootte van een speldenprikje, waar licht doorheen komt. Het was even diep graven in mijn middelbare-school-herinneringen om deze natuur- en scheikundige processen weer op te rakelen en te kunnen begrijpen. Met de hulp van Jilles de Man en Ilco Louis bouwde ik drie pinholecamera’s. Glazen petrischalen dienden zowel als lichtgevoelige plaat en als voedingsbodem om de gevonden micro-organismen in op te kunnen kweken. Ik wilde bewijs hebben, iets om me aan vast te kunnen klampen.

Symbiose

Bovenstaande foto laat één van de experimenten zien, gemaakt in een glazen petrischaal met mijn derde pinholecamera. Op die plek fotografeerde ik hem zo’n vijf jaar geleden voor het laatst. Nu liep ik daar een uur peinzend rond, terwijl ik paddenstoelen verzamelde en de foto werd belicht. De rode stippen geven de plek aan waar de sample is genomen. In mijn volgende stap probeerde ik om de schimmels op te kweken in hetzelfde petrischaaltje, als een tweede laag bovenop de foto.  Om als het ware een symbiose te creëren tussen het wetenschappelijke objectieve component (het natuurlijk materiaal) en het gevoelsmatige subjectieve component (mijn eigen gevoel/ervaringen/perspectief).

Het experiment ‘mislukt’. De emulsies hebben nagenoeg hetzelfde kookpunt, waardoor de eerdere foto als het ware wegsmelt, nog voordat de schimmels er kunnen groeien. Ik krijg de techniek niet voldoende onder de knie en praktische bezwaren nemen de overhand. Hoe ga ik al die fotospullen überhaupt mee die berg op krijgen? Hoe kom ik zelf eigenlijk weer veilig beneden? Wat ga ik daar nou eigenlijk doen? Voor wie doe ik dit eigenlijk? Het proces raakt in een dieptepunt en ik kom er niet uit. Lange tijd laat ik het voor wat het is.

Zandverschuivingen

De experimenten in de petrischalen doen me iets te veel afdwalen. Letterlijk en figuurlijk te veel lagen in één gepropt. Ik zoek iets wat me een gevoel geeft, wat niet met woorden uit te drukken is. Iets wat het hele proces weergeeft, inclusief al die verschillende emoties, en me houvast geeft om mezelf even van een afstandje te kunnen bekijken. De wetenschappelijke benadering laat ik los, want er is ruimte nodig voor de emotie.


En opeens is het daar, recht voor mijn neus, zonder dat ik het had verwacht. Tijdens een wandeling over het strand wordt mijn interesse gewekt door een schouwspel dat zich afspeelt in de duinen. De natuurlijk elementen bootsen een situatie na die me de kriebels geeft. Deze ontstane landschappen zuigen me op. En terwijl ik me door de lens van mijn analoge camera een toeschouwer voel van de situatie, komt het snoeihard binnen. Het voelt alsof ik daar samen met jou ben, je aanwezigheid kan voelen. Hoewel ik in werkelijkheid maar een paar meter van mijn eigen huis verwijderd ben, voelt het alsof ik me in de bergen in Oostenrijk begeef. In een soort trance staar ik naar het zand en begin ik volledig op gevoel te fotograferen. Een verstikkend benauwd gevoel bekruipt me en geeft me kippenvel. Tegelijkertijd voel ik een bepaalde blijdschap of geluk. Ik heb het gevonden. Dat wat met geen pen te beschrijven valt, ontvouwt zich voor mijn ogen. Het lijkt alsof er puzzelstukjes op zijn plaats vallen. Alle lagen van mijn rouw worden zichtbaar.

Overal ga ik doorheen, alles doorleef ik. Al dwalend door deze landschappen voel ik de vlijmscherpe randen, de achtergebleven brokstukken en de uitgeslepen lijnen. Zo fragiel als dit natuurverschijnsel, zo kwetsbaar en complex voelt mijn rouw. Er blijkt ineens geen zware expeditie naar die afgelegen plek nodig om mijn gevoel in beeld te kunnen vangen. Het lag al die tijd al aan mijn voeten.

Een paar dagen later, als alles wat is neergedaald, ga ik terug. Klaar om opnieuw de confrontatie aan te gaan. Wat rest is de rust. Ik rouw van jou.

Fotoserie ‘Schuldig landschap’

Momigami

Momigami is een Japanse kneedtechniek waarbij konnyaku-gelei gebruikt wordt voor het verstevigen van kozopapier (papier van de moerbeiboom). Dit proces heb ik ingezet tijdens  exposities van het werk. Ik creër hier ruimte voor het delen van reacties, herinneringen, gedachten en gevoelens in de vorm van een ‘sharing’. Het publiek wordt uitgenodigd om met elkaar te delen en tegelijkertijd te kneden van het werk. Momigami als metafoor voor het rouwproces. Er vindt een transformatie plaats van het werk naar een flexibeler en steviger textielachtig papier. Wat rest zijn de groeven, rimpels en hobbels die onze tocht door het leven zichtbaar maken.



Van vasthouden naar loslaten. Van delen naar verbinden. En van liefde naar helen.